Giao thương và đi lại tăng mạnh sau đại dịch cho thấy nhu cầu nâng cấp sân bay hiện hữu và đầu tư sân bay mới trở thành vấn đề cấp bách. Theo dự báo của Hiệp hội Vận tải hàng không quốc tế (IATA), tới năm 2035, hàng không Việt Nam phục vụ 136 triệu hành khách, gấp đôi số lượng dự kiến cho cả năm 2022 là 70-80 triệu lượt hành khách.
Hiện cả nước có 22 cảng hàng không hoạt động, trong đó nhiều cảng hàng không trong nước khai thác vượt công suất công bố như tại các nhà ga hành khách nội địa sân bay Côn Đảo, Cát Bi, Phú Quốc, Liên Khương, Cam Ranh…
Các chuyên gia kinh tế tại Tọa đàm “Sân bay nhỏ cho kinh tế địa phương cất cánh” do Báo Đầu tư tổ chức ngày 11/10 nhấn mạnh sự cần thiết phải bổ sung vào Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 thêm dự án mới tại địa phương.
Sân bay nhỏ phục vụ nhu cầu di chuyển hành khách và hàng hóa, là bộ đệm dự phòng cho các sân bay lớn, giúp thúc đẩy kinh tế địa phương, phục vụ an ninh quốc phòng, hỗ trợ sản xuất lâm nghiệp, nông nghiệp, phòng chống cháy rừng…
Nhu cầu thực tế của địa phương
Hiện tại, sân bay lớn Long Thành đang trong giai đoạn thi công. Tiếp đó, các địa phương được phê duyệt chủ trương đầu tư dự án gồm sân bay Sa Pa (Lào Cai), Quảng Trị, Lai Châu, sân bay Phan Thiết (Bình Thuận) lựa chọn nhà đầu tư để khởi công vào cuối năm 2022 và đầu năm 2023.
Ngoài 4 tỉnh thành được phê duyệt chủ trương đầu tư sân bay, hàng loạt địa phương cũng đề xuất xây mới, mở rộng cảng hàng không.
Nhận định về vấn đề này, Tiến sĩ Trần Đình Thiên - nguyên viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nói: “Nhu cầu xây dựng sân bay của các địa phương rất thực tế. Hiện nay, tốc độ, cường độ, tần số, nhu cầu đi lại thay đổi trên toàn cầu. Càng những nơi lâu nay không ai biết người ta càng thích đến, chỗ nào càng khó khăn hiểm trở lại càng được ưa chuộng, tạo ra sự bùng nổ nhu cầu đặc thù và là tiền đề, cơ hội cho các vùng khó khăn, vùng sâu vùng xa phát triển.
 |
| Tiến sĩ Trần Đình Thiên cho rằng nhu cầu xây dựng sân bay của địa phương rất thực tế |
Cấu trúc giao thông vận tải cũng phải thay đổi, tiến đến xanh - sạch - tốc độ cao. Khi đó, ngành hàng không sẽ đóng vai trò chủ chốt trong tương lai. Sân bay Vân Đồn đánh dấu mốc phát triển mới trong tư duy về hàng không của Việt Nam khi tư nhân cũng có thể tham gia thực hiện hạ tầng mang tầm cỡ quốc gia, có ý nghĩa thời đại. Khi độ mở, hội nhập càng cao, quốc gia càng có cơ hội phát triển.
Các tuyến cao tốc góp phần kết nối các địa phương tốt hơn, trong khi đó sân bay góp phần mở một cánh cửa của địa phương ra khu vực. Địa phương có thể chỉ cần mở sân bay nhỏ vừa kết nối các tỉnh thành trong nước, vừa kết nối quốc tế.
Để giải quyết các vấn đề lớn của đất nước, cần có sự xuất hiện của khu vực tư nhân. Bởi tư nhân muốn thu lợi được, trước đó phải góp được lợi ích cho xã hội. Phải tin tưởng tư nhân, đưa tư nhân vào để thay đổi cấu trúc, phải cùng với họ để giải quyết bài toán tích hợp tốt hơn. Quy hoạch cần góc nhìn của tư nhân, nhất là những tập đoàn lớn bởi họ có điều kiện để nhìn xa, để tính đến những lợi ích lớn với cấp độ quốc gia”.
Đồng quan điểm với chuyên gia Trần Đình Thiên, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng: “Nhu cầu của địa phương phát triển kết nối, trong đó có kết nối hàng không, sân bay là nhu cầu chính đáng, giúp khai thác tiềm năng, lợi thế. Động lực này có thể tạo khởi sắc trong trung hạn. Như với tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Quảng Trị… muốn phát triển để khai thác lợi thế, kết nối là không thể thiếu, trong đó kết nối về hàng không là khả thi nhất, hiệu quả nhất, trong khi đầu tư có thể là ít nhất so với đầu tư về đường bộ.
Chẳng hạn du lịch Hà Giang, qua quảng bá mọi người đều biết đến và muốn chiêm nghiệm ngay. Hay đặc sản địa phương phải được tiêu dùng trong ngày, qua đó thể hiện kết nối phát triển là nhu cầu hiện thực. Có kết nối sẽ giúp hiện thực hóa nhu cầu, qua đó hiện thực hóa tiềm năng phát triển. Xây dựng sân bay là điểm nhấn của hệ sinh thái. Nếu thiếu sân bay, trong một số trường hợp hệ sinh thái sẽ không thể hiện thực được.
Do đó nhu cầu chính đáng xây dựng sân bay của các địa phương cần được ủng hộ và tìm cách hiện thực hóa thông qua những công cụ, thể chế khuyến khích sao cho địa phương sử dụng được, nhà đầu tư cảm nhận được sự hấp dẫn của cơ hội, được tạo điều kiện tham gia”.
Vai trò của sân bay địa phương
Theo ông Mick Werson, Chuyên gia Kinh tế trưởng NACO (thuộc Tập đoàn Royal HaskoningDHV), Việt Nam cần tính tới việc quy hoạch hệ thống sân bay theo 3 lớp.
Lớp trên cùng là các sân bay trung tâm lớn với lưu lượng hàng năm hơn 20 triệu lượt hành khách, xử lý phần lớn nhu cầu giao thông. Lớp thấp nhất là các sân bay địa phương hoặc cấp 3 với ít hơn 1 triệu hành khách hàng năm.
Lớp thứ 3 là lớp ở giữa, còn được gọi là lớp cầu nối, giữ vai trò kết nối các sân bay trung tâm và sân bay địa phương. Những sân bay này trung chuyển trực tiếp cho các sân bay lớn trong mạng lưới tối ưu hóa vận tải. Đây cũng là sân bay dự phòng chiến lược trong trường hợp sân bay lớn bị quá tải. Như vậy, các sân bay trung tâm lớn không thể duy trì mạng lưới giá trị và lưu lượng giao thông tối ưu nếu không có những sân bay nhỏ hỗ trợ.
 |
| Các sân bay nhỏ với hơn 1 triệu hành khách hàng năm tạo ra giá trị kinh tế gián tiếp |
Các sân bay nhỏ với hơn 1 triệu hành khách hàng năm có thể tạo ra giá trị kinh tế trực tiếp về lợi nhuận cho các nhà khai thác và đầu tư. Ngoài ra, chúng tạo ra việc làm trực tiếp. Cuối cùng, sân bay nhỏ tạo ra giá trị kinh tế gián tiếp, giúp thu hút đầu tư và thúc đẩy hoặc hỗ trợ các hoạt động kinh tế như du lịch.
Theo tính toán của chuyên gia Mick Werson, mỗi sân bay quy mô 1 triệu hành khách hàng năm tạo ra 1.000 việc làm.
Lào Cai là 1 trong 4 tỉnh được phê duyệt chủ trương đầu tư xây dựng sân bay khởi công trong năm 2022 và đầu năm 2023. Chia sẻ về kinh nghiệm của địa phương trong công tác chuẩn bị đầu tư, giải phóng mặt bằng, kế hoạch khai thác sân bay tương lai, ông Nguyễn Trọng Hài - Phó chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai cho biết: “Lào Cai là tỉnh miền núi có địa hình khó khăn nhưng được thiên nhiên ưu đãi về cảnh sắc và bản sắc văn hóa. Với định hướng đưa du lịch thành trụ cột phát triển, từ nhiều năm qua, các nguyên lãnh đạo tỉnh Lào Cai nhiều lần trăn trở về việc phải phát triển hạ tầng và giao thông đồng bộ, trong đó bao gồm cả việc xây dựng một sân bay.
Khi có quy hoạch về xây dựng sân bay Sa Pa, chúng tôi cũng tìm thêm chuyên gia về tư vấn, xây dựng cảng hàng không với kỳ vọng khi hoàn thành, dự án này sẽ thúc đẩy lượng khách du lịch đến Lào Cai, và kinh tế địa phương phát triển hơn”.
 |
| Sân bay Vân Đồn - Quảng Ninh |
Sau sân bay Vân Đồn của tỉnh Quảng Ninh, sân bay Sa Pa của Lào Cai là sân bay thứ 2 được Chính phủ phê duyệt chủ trương và giao cho tỉnh Lào Cai là cơ quan có thẩm quyền. Dự án này có tổng mức đầu tư là 7.000 tỷ đồng và sẽ được xây dựng theo hình thức đối tác công tư kết hợp, đáp ứng được nhu cầu đi lại của 3 triệu khách mỗi năm.
Để triển khai đầu tư, Lào Cai dùng ngân sách của tỉnh để xây dựng khu tái định cư, đảm bảo sắp xếp chỗ ở và ổn định cuộc sống cho dân cư khu vực quy hoạch. Kinh phí bỏ ra để xây dựng khu tái định cư khoảng 500 tỷ và kinh phí giải phóng mặt bằng khoảng 530 tỷ. Đến nay, Lào Cai sẵn sàng điều kiện để nhà đầu tư đến đầu tư hạ tầng sân bay với tỷ lệ mặt bằng mặt sạch đạt 60%, người dân địa phương cũng rất ủng hộ dự án này.
Tỉnh cũng chuẩn bị quy hoạch hạ tầng kết nối từ cao tốc vào sân bay và từ sân bay tới các trung tâm phát triển của tỉnh như Sa Pa, Y Tý, Bắc Hà và khu vực cửa khẩu của TP Lào Cai chỉ khoảng hơn 30 km, tạo điều kiện thu hút nhà đầu tư.
“Chúng tôi xây dựng quy hoạch dọc sông Hồng, xung quanh sân bay sẽ là đô thị, thương mại, dịch vụ logistic… Ngoài ra, chúng tôi cũng phát hành hồ sơ mời thầu để lựa chọn nhà đầu tư và dự kiến đầu tháng 11 sẽ đóng lại quá trình này để lựa chọn nhà đầu tư phù hợp”, ông Nguyễn Trọng Hài chia sẻ.
Vẫn cần tính toán kỹ lưỡng
Đánh giá về việc các địa phương đề xuất kế hoạch xây dựng sân bay, ông Phan Đức Hiếu - Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội trao đổi: “Sân bay mang tới lợi ích gián tiếp về việc phát triển kinh tế xã hội. Khi quyết định đánh giá dự án phát triển sân bay tại địa phương, chúng ta cần nhìn tổng thế theo hướng này. Tôi mong muốn các địa phương cần tính toán kỹ càng bài toán phát triển sân bay để có mô hình khai thác càng rõ ràng và chi tiết càng tốt. Điều này giảm tối đa sai sót".
Theo ông Hiếu, địa phương nên tham vấn chuyên gia và nhà đầu tư. Các địa phương có sân bay nằm trong tầm quy hoạch gần nhau sẽ xây dựng kịch bản, kế hoạch bổ trợ cho nhau. Bởi nhiều sân bay địa phương nằm gần nhau nhưng có thị trường, nhóm khách hàng khác nhau.
Bài toán vĩ mô là quy hoạch tổng thể quốc gia. Hiện nay có tiêu chí về quy hoạch xây dựng sân bay nhưng tôi kiến nghị cần có thêm các tiêu chí minh bạch hơn trong việc xác minh tính ưu tiên, để các địa phương khi đề xuất nếu không được cấp phép đồng thời sẽ không bị ấm ức. Quy hoạch cũng cần được sớm thông qua để địa phương lấy làm căn cứ để triển khai kế hoạch.
